An Giang là tỉnh có nhiều đồng bào dân tộc Khmer sinh sống với bề dày văn hóa truyền thống đặc sắc. Trong đó, điển hình nhất là lễ hội đua bò Bảy Núi diễn ra vào cuối tháng 8 đầu tháng 9 âm lịch. Cùng chúng tôi đi khám phá chi tiết hơn về nét độc đáo, hấp dẫn của lễ hội đua bò Bảy Núi An Giang bên dưới đây.
Nguồn gốc của lễ hội đua bò Bảy Núi
Cho đến nay, không ai có thể nhớ chính xác khi nào lễ hội đua bò Bảy Núi được bắt đầu. Khi xưa, nó được gọi là “đi bo bò,” và sau đó trở thành cuộc “đua bò”. Lễ hội sẽ bắt đầu vào thời điểm mà người nông dân Khmer Nam Bộ đã hoàn thành thu hoạch lúa.
Họ sẽ tụ tập mang theo bò đến các sân đất rộng trong chùa Khmer để tiến hành bừa đất thí công cầu mùa lúa sau bội thu. Sau đó, họ bắt đầu tổ chức cuộc đua bò. Các cặp bò chiến thắng thường nhận được những phần thưởng như cái ách, cái bừa, sợi dây nài hoặc vòng lục lạc,… từ Sư cả và À cha.
Lịch sử của môn thi đấu này đã tồn tại hàng trăm năm và có hai hình thức chính: đua xe bò trên đất khô và đua bò bừa trên ruộng nước.
Vào năm 1989, Ủy ban nhân dân xã Ô Lâm, huyện Tri Tôn đã tổ chức sự kiện đua bò. Sau đó, vào năm 1992, cuộc đua bò được tổ chức định kỳ mỗi năm một lần, thường diễn ra vào cuối tháng 8 hoặc đầu tháng 9 theo lịch âm tại hai địa điểm: ruộng chùa Tà Miệt (xã Lương Phi, huyện Tri Tôn) và ruộng chùa Thơ Mít (xã Vĩnh Trung, thị xã Tịnh Biên).
Năm 2004, Ủy ban nhân dân tỉnh An Giang đã nâng cấp thành lễ hội văn hóa truyền thống của tỉnh, tăng quy mô tổ chức và mở rộng sự tham gia của các huyện khác trong tỉnh.
Năm 2009, Hội đua bò Bảy Núi lần thứ 18 được đài Phát thanh – Truyền hình An Giang (ATV) tài trợ chính và đã đổi tên thành “Hội đua bò Bảy Núi tranh Cúp Truyền hình An Giang”. Vào năm 2016, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã công nhận “Hội đua bò Bảy Núi An Giang” là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Lễ hội đua bò Bảy Núi An Giang có gì hấp dẫn?
Hàng năm, lễ hội đua bò Bảy Núi sẽ diễn ra vào ngày lễ Sene Dolta. Đây là một lễ hội truyền thống của người Khmer Nam Bộ, mang đậm tinh thần văn hóa cộng đồng của những người làm nông trên cánh đồng lúa nước.
Để tổ chức lễ hội đua bò ở An Giang, cộng đồng Khmer lựa chọn một miếng đất rộng và phẳng, khoảng 200 mét dài và 100 mét ngang. Sau đó “trục” đất nhiều lần để tạo nên độ trơn của bùn. Bốn bên của đường đua được bao quanh bởi bờ bao. Ở điểm đích, có một đoạn đường trống để đảm bảo sự an toàn cho bò.
Đoạn đường chính của cuộc đua chỉ cần dài 120 mét, chạy dọc theo đường ruộng và tiếp giáp với bờ bao. Nơi khởi đầu và điểm đích đều được đánh dấu bằng hai cây cờ màu xanh và đỏ, cách nhau 5 mét. Màu của cây cờ tại điểm đích sẽ xác định đôi bò giành chiến thắng.
Trước khi bước vào cuộc đua, người dân thường lựa chọn từng đôi bò một hoặc tổ chức bốc thăm để quyết định thứ tự và vị trí của đôi bò trong cuộc đua. Thỏa thuận được thực hiện về việc ai sẽ đứng trước, ai sẽ đứng sau và những quy định cần thiết khác.
Thông thường, đôi bò đứng sau sẽ có lợi thế hơn trong cuộc đua. Nếu trong quá trình đua, đôi bò nào đó đi ra khỏi đường đua sẽ bị loại và đôi bò đi sau giẫm lên làn bừa của đôi bò trước sẽ giành chiến thắng. Người điều khiển đôi bò phải đứng vững và chắc chắn. Nếu bị ngã hoặc rơi ra khỏi giàn bừa, đôi bò của họ sẽ bị coi là thua cuộc.
Để chuẩn bị cho cuộc đua, những con bò sẽ được lựa chọn kỹ lưỡng để tham gia thi đấu. Mỗi đội thi đấu bao gồm một cặp bò và hai “nài” bò. Đây là những người điều khiển trực tiếp đôi bò và chăm sóc cho chúng.
Khi ách đôi bò được đưa vào chiếc bừa đặc biệt, gọng bừa là một bàn đạp có kích thước rộng 30cm và dài 90cm, với răng bừa ở dưới. Người điều khiển bò cầm một cái roi mây hoặc một khúc gỗ tròn có đường kính vừa tay, khoảng 3cm và đầu có một cây đinh nhọn – còn gọi là cây xà-lul.
Kích tính “ngộp thở” với lễ hội đua bò Bảy Núi
Khi trọng tài phát lệnh xuất phát, những người điều khiển bò sẽ chọc mạnh cây xà-lul vào mông của đôi bò, khiến chúng cảm thấy đau và bắt đầu chạy nhanh về phía trước. Điều quan trọng là phải đảm bảo rằng cả hai con bò đều được chọc, để chúng có thể đạt được tốc độ cạnh tranh và hấp dẫn. Điểm khác biệt giữa cuộc đua bò và cuộc đua ngựa là mỗi người điều khiển một đôi bò. Đội nào đến đích trước sẽ chiến thắng.
Cuộc đua bò được chia thành hai vòng. Vòng 1 (gọi là vòng hô), trong đó người điều khiển bò di chuyển chậm rãi như một phần biểu diễn cho khán giả trước khi bước vào vòng đua chính. Khi trọng tài phát hiệu lệnh, các “nài” cho đôi bò chạy tối đa tốc lực trong 120 mét cuối cùng (vòng thả) để đến đích.
Khi những đôi bò tham gia cuộc đua, không khí trở nên sôi động và phấn khích hơn bao giờ hết. Những tiếng vỗ tay và lời hò reo sẽ được vang lên dành cho người điều khiển đôi bò cũng như cho những pha đua đầy kịch tính.
Trong cuộc đua, người điều khiển bò phải đứng vững trên gọng bừa, vì nếu họ ngã sẽ bị coi là thua cuộc. Một điểm đặc biệt và hấp dẫn nhất đối với khán giả chính là những pha cạnh tranh đầy kịch tính giữa hai đôi bò trước khi về đích. Đôi bò nào vi phạm luật cuộc đua, chạy lên bờ hoặc ngã sẽ loại ngay khỏi cuộc đua hoặc bị trừ điểm.
Kết luận
Lễ hội đua bò Bảy Núi thể hiện rõ nét văn hóa truyền thống lúa nước của cộng đồng người dân tộc Khmer, An Giang. Nếu có dịp ghé thăm An Giang vào cuối tháng 8 và đầu tháng 9, du khách có thể tham dự lễ hội sôi động, đầy thú vị này.
