Khi đến với Hà Nội, bên cạnh việc tham quan những con phố cổ với những công trình kiến trúc hàng ngàn năm tuổi, thì có một nơi bạn nhất định phải ghé thăm, đó là Hoàng Thành Thăng Long. Không chỉ nổi tiếng với những kiến trúc độc đáo của các triều đại phong kiến, Hoàng Thành Thăng Long còn lưu giữ những nét đẹp và giá trị văn hóa lâu đời của dân tộc Việt Nam. Hôm nay, hãy cùng mình tìm hiểu về Hoàng Thành Thăng Long qua bài viết ngay sau đây nhé!
Giới thiệu về Hoàng Thành Thăng Long
Hoàng Thành Thăng Long ở đâu?
Hoàng Thành Thăng Long ngày trước thuộc quận Ba Đình , thành phố Hà Nội. Tuy nhiên, sau khi quy hoạch thì Hoàng Thành hiện nay nằm giữa 2 phường là Quán Thánh và Điện Biên.
Bao quanh Hoàng Thành Thăng Long là đường Nguyễn Tri Phương nằm ở hướng Bắc, đường Độc Lập nằm và đường Hoàng Diệu nằm ở phía Tây, đường Điện Biên Phủ nằm ở phía Tây nam, đường Bắc Sơn và tòa nhà quốc hội nằm ở phía nam và đường Phan Đình Phùng nằm ở phía Bắc.
Lịch sử hình thành Hoàng Thành Thăng Long
Thời kì tiền Thăng Long
Trong thời kỳ Nhà Đường, An Nam được chia thành 12 châu và 50 huyện. Tống Bình là trung tâm của An Nam đô hộ phủ, đóng vai trò là trung tâm quyền lực chính trị. Sau này, nơi đây trở thành kinh thành Thăng Long.
Năm 866, Cao Biền, một viên tướng nhà Đường, xây dựng một thành trì mới và đổi tên Tống Bình thành Đại La, thủ phủ của Tĩnh Hải quân. Theo truyền thuyết, Cao Biền thấy một thần tự xưng là thần Long Đỗ khi xây thành, vì vậy Thăng Long còn được gọi là đất Long Đỗ.
Vào cuối thế kỷ IX, chính quyền trung ương của nhà Đường suy yếu nghiêm trọng. Đầu thế kỷ X, thế lực cát cứ nổi lên và gây ra thế loạn chia cắt Ngũ Đại Thập Quốc. Khúc Thừa Dụ, khi đó là Hào trưởng Chu Diên, chiếm phủ thành Đại La và tự xưng là Tiết độ sứ, lập chính quyền độc lập quản lý bởi người Việt.
Năm 931, Dương Đình Nghệ đánh đuổi Lý Tiến của nước Nam Hán ra khỏi Đại La và giành quyền tự chủ cho Việt Nam trong vòng 6 năm trước khi bị Kiều Công Tiễn giết hại.
Năm 938, Ngô Quyền hạ Đại La, tiêu diệt Kiều Công Tiễn, sau đó chiến thắng tại trận Bạch Đằng, đánh bại quân Nam Hán và giết chết Hoằng Tháo. Ngô Quyền xưng là Ngô Vương và không đóng đô ở Đại La mà quay về Cổ Loa.
Sau khi Đinh Tiên Hoàng dẹp loạn 12 sứ quân, các triều đại Đinh và Tiền Lê đóng đô ở Hoa Lư. Đại La được quản lý bởi Lưu Cơ, một sĩ sư, và vị quan này được coi là người “giao chìa khóa” thành Đại La cho Lý Thái Tổ.
Thời kỳ nhà Lý – Trần (thế kỉ 11 đến thế kỉ 16)
- Thành Thăng Long được quy hoạch vào thời kỳ nhà Lý
Vào năm 1010, vua Lý Thái Tổ quyết định dời đô từ Hoa Lư về thành Đại La và đổi tên thành Đại La thành thành Thăng Long.
Thành Thăng Long được xây dựng theo mô hình Tam trùng thành quách, bao gồm vòng ngoài cùng gọi là La Thành hoặc Kinh Thành. Vòng thành thứ hai là Hoàng Thành, và lớp thành ở giữa là nơi cư dân sinh sống. Lớp thành còn lại là Tử Cấm Thành hoặc Cấm Thành, nơi ở của nhà vua.
Khi xây dựng Thăng Long, nơi đây được miêu tả là một địa điểm tốt đẹp, phồn thịnh, với một mô hình đất rộng, bằng phẳng, cư dân tương đối thịnh vượng. Nơi đây được xem là nơi quan trọng của triều đại Việt. Việc dời đô đến Thăng Long đã thể hiện quyết tâm củng cố quyền lực của triều đại Lý.
Khi xây dựng Thăng Long, hoàng đế và quần thần của ông đã cho xây dựng nhiều công trình, bao gồm Hoàng Thành và nhiều cung điện. Cung điện chính được xây dựng trong Hoàng Thành gồm các điện như Càn Nguyên, Tập Hiền, Giảng Võ, và nhiều cung điện khác.
Từ 1029, Lý Thái Tông tiếp tục xây dựng Cấm Thành, trong đó có điện Thiên An, Tuyên Đức, Thiên Phúc, và sân Rồng. Năm 1203, vua Lý Cao Tông tiếp tục xây dựng các công trình mới, bao gồm cung điện Dương Minh, Chính Nghi, Kính Thiên, và nhiều cung điện khác ở phía tây tẩm điện.
Ngoài các công trình cung điện, Thăng Long còn có nhiều công trình văn hóa tôn giáo và tín ngưỡng như đền Quán Thánh, chùa Chân Giáo, đài Chúng Tiên, và nhiều hồ ao được xây dựng để làm cảnh trong khu Hoàng Thành. Các vườn ngự như Quỳnh Lâm, Thắng Cảnh và Xuân Quang cũng được xây dựng trong khu vực này.
- Thành Thăng Long được quy hoạch vào thời kì nhà Trần
Đến thời kì nhà Trần, việc quy hoạch và xây dựng Thăng Long đã có thể được mô tả dựa trên các đoạn mô tả của các đoàn sứ từ đất Nguyên khi đến Đại Việt. Cấm Thành có cửa chính là Chính Dương môn, bao gồm cổng chính Dương Minh môn và hai cổng phụ là Nhật Tân môn và Vân Hội môn.
Sau khi đi qua Dương Minh môn, có một giếng trời rộng vài chục trượng, sau đó đến điện Tập Hiền và các gác Minh Linh. Các điện như Đức Huy, Thọ Quang, và gác Minh Hà cũng nằm trong Cấm Thành. Trong Cấm Thành, chính điện vẫn là Thiên An Ngự điện như thời Lý.
Nơi cư trú của vua và quan thần chính nằm tại Cung Quan Triều và Cung Thánh Từ. Các khu vực này được xây dựng trên cơ sở Tân điện của Lý Cao Tông và cung Uy Viễn. Khu Thái miếu tiếp tục được bảo quản và là nơi thờ cúng các tiên đế của cả hai triều đại Lý và Trần. Thái tử sinh sống và học tập trong Sừ cung. Các cung nữ thì ở trong cung Lệ Thiên hoặc Thưởng Xuân.
Trong thế kỷ XIV, một vườn ngự mới được xây dựng kết nối với hậu cung. Trong vườn này có một hồ lớn gọi là Lạc Thanh Trì, được trang trí bằng đá làm núi, cây thông, cây trúc và các loài cây hoa độc đáo. Hồ Lạc Thanh Trì còn nuôi các loài hải sản như đồi mồi cá biển và cá sấu. Ngoài ra còn có các hồ nhỏ khác để nuôi cá và cá Thanh Phụ.
Hành lang rộng được xây dựng từ cửa Hoàng Phúc đến các cửa phía tây và các gác khác, tạo ra một mạng lưới kết nối giữa các công trình kiến trúc quan trọng. Các cung điện dưới thời Trần được xây dựng với quy mô lớn và kỹ thuật cao, thậm chí có hành lang rộng trên các gác để nối kết giữa các công trình kiến trúc khác nhau.
Thời kì nhà Lê – nhà Mạc (thế kỉ 15 – thế kỉ 18)
Sau chiến thắng giặc Minh, vua Lê Thái Tổ giữ nguyên việc đóng đô tại Thăng Long, nhưng thay đổi tên thành Đông Kinh. Thành Đông Kinh về cơ bản vẫn giữ nguyên cấu trúc Thăng Long từ thời Lý, Trần, Hồ nhưng vẫn phải tu sửa lại một phần sau cuộc chiến chống quân Minh.
Cung thành thời Lê có hình dạng chữ nhật với tường thành cao hơn 5m, cửa chính ở phía Nam, hai cửa nách là Đông Tràng An và Tây Tràng An.
Năm 1428, Lê Thái Tổ mở rộng Hoàng Thành và xây dựng nhiều cung điện mới, trong đó có Cửu Trùng Đài. Trục thần đạo đi từ Đoan Môn, qua các cửa và các điện như Thiên An, Đức Huy, và Thượng Dương. Ngoài ra, điện Ngọc Hà được xây dựng trên nền của một nhánh của sông Hồng, và vườn Thượng Lâm để nuôi bách thú.
Trong thế kỷ XVI, Hoàng Thành và Đại La thành được mở rộng. Năm 1490, Lê Thánh Tông mở rộng Hoàng Thành để đề phòng cuộc tấn công của Lê Nghi Dân. Các công trình xây dựng trong thời gian này bao gồm cung điện và các hệ thống dẫn nước từ xa. Trong giai đoạn này, cảnh quan Đông Kinh đã trải qua nhiều thay đổi.
Tuy nhiên, trong nửa cuối thế kỷ XVI, vùng Nam Bắc bị ảnh hưởng bởi cuộc cạnh tranh giữa hai phe là nhà Mạc và nhà Lê – Trịnh. Các cuộc xung đột đã gây thiệt hại nặng nề cho Đông Kinh, khiến cho nhiều công trình kiến trúc nơi đây bị phá hủy. Các sự kiện này dẫn đến sự suy tàn của kinh đô.
Năm 1585, Mạc Mậu Hợp trở lại Đông Kinh và bắt đầu đợt xây dựng lớn mở rộng kinh đô. Tuy nhiên, Trịnh Tùng đánh bại nhà Mạc và tiếp quản Đông Kinh vào năm 1599. Hoàng Thành được tái xây trong một tháng để đón tiếp vua Lê. Từ đó trở đi, những cung điện mới được xây dựng trong khu phủ của chúa Trịnh.
Thời Lê Trung Hưng, nơi thờ trời đất và diễn ra các nghi thức quan trọng diễn ra tại điện Kính Thiên trong phủ chúa Trịnh, và các vua Lê thời Lê Trung Hưng chủ yếu làm việc tại điện Cần Chánh.
Hoàng Thành Thăng Long bị đổi tên thành Hà Nội
Năm 1788, Lê Chiêu Thống sang cầu viện nhà Thanh. Lúc này Tôn Sĩ Nghị đem quân đánh chiếm Thăng Long mà không cần đánh.
Tuy nhiên, năm 1789, Quang Trung Nguyễn Huệ khởi nghĩa đánh tan quân Thanh. Lê Chiêu Thống bỏ chạy sang Trung Quốc và kết thúc triều đại Hậu Lê. Sau đó, Thăng Long chỉ còn là Bắc thành.
Năm 1802, sau khi tiêu diệt xong triều đại Tây Sơn, Nguyễn Ánh lên ngôi Hoàng Đế và đặt kinh đô tại Phú Xuân. Thăng Long vẫn giữ tên gọi nhưng với chữ “Long” biến thành “Lâm” để thể hiện sự thịnh vượng, và những di tích còn sót lại của Hoàng Thành sau những thiệt hại cuối thế kỷ XVIII dần được chuyển về Phú Xuân.
Năm 1805, Gia Long phá bỏ tường Hoàng Thành và xây thành mới, nhỏ hơn và theo kiểu của Pháp.
Năm 1831, Minh Mạng đổi tên Thăng Long thành tỉnh Hà Nội. Đến năm 1888 Pháp chuyển đổi Hà Nội thành thành phố sau khi chiếm Đông Dương.
Thành Hà Nội bị phá đi để xây dựng công sở và trại lính Pháp. Ngày nay, nơi đây chỉ còn lại cửa Bắc và cột cờ của thành Hà Nội, trong khi những di tích khác chỉ còn là di chỉ khảo cổ.
Thành phố Hà Nội trong thời nhà Nguyễn
Năm 1804, vua Gia Long cho xây dựng thành Hà Nội theo mô hình của các tỉnh thành khác và giữ cho Hoàng Thành nhỏ hơn Phú Xuân, với thiết kế hình vuông, mỗi bề một cây số, bao quanh bởi hào nước.
Có bốn cửa vào ứng với các con phố hiện nay. Tường thành được xây bằng gạch hộp, chân thành xây bằng đá xanh và đá ong, cao 1 trượng 1 thước, dày 4 trượng.
Năm 1835, Minh Mạng đã cắt giảm chiều cao của thành Hà Nội để nó chỉ cao khoảng 5m so với kinh thành Huế.
Năm 1848, vua Tự Đức đã phá hủy các cung điện còn lại trong thành và chuyển những tác phẩm nghệ thuật gỗ và đá về Huế để trang trí các cung điện trong Hoàng Thành Thăng Long.
Hoàng Thành Thăng Long được UNESCO công nhận năm nào?
Vào ngày 1/8/2010, Ủy ban di sản thế giới (WHC) thuộc UNESCO đã chính thức công nhận khu Trung tâm Hoàng thành Thăng Long – Hà Nội là di sản Văn hóa thế giới.
Sự công nhận này được thực hiện bởi WHC, một tổ chức của UNESCO, và được đánh giá dựa trên 3 điểm nổi bật của khu di sản này:
- Hoàng Thành Thăng Long đã có một lịch sử văn hóa kéo dài suốt 13 thế kỷ.
- Sự liên tục của Hoàng Thành, từ một trung tâm quyền lực lịch sử đến hiện tại.
- Sự đa dạng và phong phú của các tầng di tích và di vật trong Hoàng Thành đã mang lại một hình ảnh sống động về lịch sử và văn hóa.
Xem thêm bài viết: 8 di tích lịch sử Việt Nam được UNESCO công nhận cập nhất mới nhất
Bản đồ Hoàng Thành Thăng Long
Diện tích Hoàng Thành Thăng Long
Tổng diện tích hoàng thành thăng long lên tới 18,395ha. Nơi đây bao gồm nhiều khu di tích cổ, những kiến trúc đồ sộ, phong cảnh thiên nhiên cây cối mang đậm đà bản sắc Việt Nam xưa.
Kiến trúc của Hoàng Thành Thăng Long
Kiến trúc xây dựng bên trong Hoàng Thành
Theo lịch sử ghi chép rằng khi xây dựng, kiến trúc của Hoàng Thành Thăng Long được thiết kế theo mô hình Tam trùng thành quách, bao gồm:
- Vòng ngoài cùng gọi là La Thành hoặc Kinh Thành.
- Vòng thành thứ hai là Hoàng Thành.
- Giữa hai lớp thành này là khu vực cư dân sinh sống.
- Lớp thành cuối cùng là Tử Cấm Thành, Cấm Thành, hoặc Long Phượng Thành, là nơi ở của nhà vua.
Kiến trúc của Hoàng cung Thăng Long là một ví dụ xuất sắc về sự tiến bộ trong kiến trúc của thời kỳ đó. Không chỉ về diện tích và quy mô rộng lớn, mà cả về kiến trúc và phong cách trang trí nội thất bên trong cung cũng rất nguy nga và tráng lệ, thể hiện sự quyền quý của quý tộc.
Theo các chính sách sử xưa còn ghi về sự tinh xảo trong việc trang trí cung điện Thăng Long, với các công trình được chạm trổ một cách khéo léo, hiển thị sự tiến bộ và tinh tế trong kiến trúc.
Bên trong cung điện, từ màu sơn và các cột điện được trang trí với hình ảnh của rồng, hạc, và tiên nữ, tạo nên vẻ đẹp nguy nga và tráng lệ của Kinh thành Thăng Long thời kỳ đó.
Theo kết quả của các cuộc khai quật và khảo sát do các nhà khảo cổ học thực hiện từ năm 2002 đến 2017, đã xác định rằng nền móng kiến trúc cung Thăng Long được xây dựng một cách chắc chắn và kiên cố. Điều này chứng tỏ sự tiến bộ trong kiến trúc của thế hệ tiền bối vào thời điểm đó.
Kiến trúc mái nhà của Hoàng Thành
Theo phong cách kiến trúc truyền thống của Việt Nam, các trụ cột hiên thường nằm gần cấp nền trên phần mái hiên của kiến trúc và không nhô ra nhiều.
Theo nhà nghiên cứu GS Ueno người Nhật Bản đã chỉ ra rằng, kiến trúc của cung điện Thăng Long sử dụng đấu (cụm trụ cột) nhưng phần mái không nổi lên nhiều. Điều này có thể do đấu được thiết kế đơn giản trong thời kỳ đó.
Trong quá trình xây dựng Hoàng Thành Thăng Long, các vật liệu được sử dụng để xây dựng cũng rất đa dạng và phong phú. Mái cung điện được làm bằng ngói âm – dương, ngói phẳng. Các góc mái và đầu nóc được trang trí bằng các loại tượng tròn làm từ đất nung thành hình rồng, phượng, hoặc sư tử, với sự tinh tế đáng kinh ngạc. Sự đẹp và hoành tráng của kiến trúc cung Thăng Long được thể hiện qua việc sử dụng các loại ngói và sự tỉ mỉ trong từng chi tiết.
Đến thời vua Lê, kiến trúc cung Thăng Long đã trải qua một số thay đổi nhỏ do tác động của nho giáo. Tuy nhiên điều đó cũng không làm mất đi vẻ đẹp ban đầu mà thậm chí còn tăng thêm sự hoàn mỹ cho cung điện.
Trong thời kỳ này, các mái ngói trên cung Thăng Long được tráng men màu xanh và vàng. Điều này đã được khám phá qua các cuộc khai quật tại cung điện Thăng Long.
Hoàng Thành Thăng Long có gì?
Khu khảo cổ Hoàng Diệu
Có thể nói rằng, khu khảo cổ Hoàng Diệu là một trong những công trình quan trọng và có giá trị vô cùng quý báu, được các nhà khảo cổ phát hiện.
Khu khảo cổ Hoàng Diệu là một tòa lâu đài độc đáo, bao gồm 3 tầng lầu, 4 mái hình tháp với tổng diện tích 1000m2 và chứa đựng khoảng 3 triệu hiện vật còn tồn tại cho đến ngày nay.
Theo kết quả nghiên cứu của các nhà khảo cổ học, tầng dưới cùng của Khu khảo cổ Hoàng Diệu thuộc thời kỳ nhà Đường. Tầng trên kế tiếp là nơi cư trú và hoạt động của triều đại Trần và Lý. Cuối cùng, phần mặt trên cùng của công trình là một phần trung tâm của tỉnh Hà Nội vào khoảng thế kỉ 19.
Khám phá cột cờ Hà Nội
Cột cờ Hà Nội được xây dựng vào năm 1812 dưới triều đại của vua Gia Long. Cột cờ cao gần 60 mét và bao gồm các phần chính sau:
- Chân đế: Chân đế của cột cờ Hà Nội có hình vuông và bao gồm 3 bậc nhỏ, giảm dần khi đi lên phía trên.
- Thân cột: Thân cột được trang trí bằng họa tiết hoa bao quanh, tạo điểm nhấn thẩm mỹ cho cột cờ.
- Vọng canh: Phần đỉnh của cột cờ còn được gọi là “vọng canh.” Đây là một phần quan trọng của cột cờ, thường có các hình trang trí và chi tiết thẩm mỹ đặc biệt.
Khám phá điện Kiến Thiên
Điện Kính Thiên nằm ở vùng trung tâm của khu di tích Hoàng thành Thăng Long. Phía trước của điện là Đoan Môn và cột cờ Hà Nội. Phía sau điện là Hậu Lạc và Cửa Bắc. Trong khi các phía còn lại được bao quanh bởi tường thành và có thể đi vào điện thông qua các cửa nhỏ.
Trải qua nhiều triều đại và các cuộc chiến tranh, hiện nay điện Kính Thiên chỉ còn lại dấu tích của nền móng cổ kính.
Đặc biệt, người ta biết đến bậc thang thềm điện, gồm 10 bậc và 4 con rồng đá được điêu khắc vào thế kỷ 15 thời triều đại nhà Lê. Đây là một kiệt tác kiến trúc với bốn con rồng đá, thể hiện sự tinh tế và nghệ thuật của thời kỳ Lê Sơn, và nó đã được bảo tồn đến ngày nay.
Tham quan cổng Bắc Hoàng Thành
Cổng Bắc thuộc một trong năm cổng của cung điện Hoàng Thành Thăng Long trong thời vua Nguyễn cai trị. Nơi đây đến nay vẫn lưu giữ nhiều dấu vết của đạn pháo từ thời kỳ xâm lược của thực dân Pháp.
Trên cổng Bắc, bạn có thể thấy tượng hai vị tổng đốc Hà Nội được người đời tôn vinh là Nguyễn Tri Phương và Hoàng Diệu.
Những điều cần biết khi tham quan Hoàng Thành Thăng Long
Dưới đây là thời gian hoạt động của Kinh Thành Thăng Long mà bạn nên biết để có thể sắp xếp thời gian đến tham quan nơi đây:
- Địa chỉ: Số 19 đường Hoàng Diệu, Quận Ba Đình, Hà Nội.
- Giờ mở cửa: Từ thứ Ba đến Chủ Nhật (đóng cửa vào thứ Hai).
- Thời gian hoạt động: Từ 08h00 đến 17h00, với tour đêm đặc biệt từ 18h00 đến 21h00 vào thứ Bảy và Chủ Nhật.
- Thời điểm lý tưởng để tham quan Hoàng Thành: Tháng 9 – 11 và tháng 3 – 4. Lúc này, thời tiết ấm áp, ít mưa, cũng là lúc thuận lợi cho việc tham quan Hoàng Thành.
Kết luận
Trên đây là tất cả những gì mình muốn chia sẻ về Hoàng Thành Thăng Long Hà Nội. Hy vọng qua bài viết này mình đã giúp bạn hiểu rõ hơn về những giá trị và nét đẹp văn hóa được lưu giữ nơi đây. Hãy luôn theo dõi mình để đọc được những bài viết hữu ích nhé!
Xem thêm:
