Tết Nguyên Đán được xem là sự khởi đầu của một năm mới được tính theo lịch âm dương. Đây cũng là dịp để cho các thành viên trong gia đình có thể tụ tập và quây quần bên nhau sau một năm dài xa cách. Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu về nguồn gốc, những ý nghĩa trong văn hóa và các phong tục truyền thống trong ngày tết Nguyên Đán qua bài viết ngay sau đây.
Đôi nét về ngày tết Nguyên Đán
Tết Nguyên Đán là ngày tết được tổ chức hàng năm được tính bằng lịch âm dương, nhằm đánh dấu cho sự khởi đầu của một năm mới đầy hạnh phúc và bình an. Tết Nguyên Đán là ngày tết vô cùng quan trọng với một số quốc gia châu Á chịu ảnh hưởng bởi văn hóa Trung Quốc như Singapore, Indonesia, Thái Lan,… trong đó có cả Việt Nam.
Tết Nguyên Đán diễn ra vào những ngày khác nhau mỗi năm nhưng thường rơi vào khoảng thời gian từ 10/2 đến 24/2 dương lịch. Tết được diễn ra khoảng 15 ngày, được tính từ đêm giao thừa đến ngày 15 hoặc 16 âm lịch.
Năm 2024, Tết Nguyên Đán sẽ rơi vào ngày thứ bảy ngày 10/2 và bắt đầu năm Giáp Thìn.
Nguồn gốc của ngày tết Nguyên Đán
Tết Nguyên Đán ở các quốc gia khác nhau, ở mỗi dân tộc mỗi vùng miền khác nhau thường sẽ có những câu chuyện và nguồn gốc về cái tết khác nhau.
Với người Trung Quốc, có một câu chuyện cổ về Tết Nguyên Đán mà vẫn còn phổ biến cho đến tận ngày nay. Ngày xưa, có một con quái vật tên Nian đã tấn công dân làng vào mỗi đêm giao thừa âm lịch. Để xua đuổi con thú, người ta đã sử dụng tiếng động lớn, lửa và màu đỏ. Từ đó, người Trung Quốc chọn ngày này làm ngày tết của họ.
Còn đối với người Việt Nam, ngày tết Nguyên Đán có nguồn gốc từ các truyền thống nông nghiệp. Nhân dân ta thường cúng bái tổ tiên và thần linh về một mùa màng bội thu. Từ đó bắt đầu một chu kỳ sản xuất nông nghiệp mới. Với người Việt, ngày tết chính là ngày họ thể hiện niềm tin vào sự may mắn và hạnh phúc vào năm mới.
Những con giáp đại diện cho các năm
Mỗi năm trong âm lịch sẽ có một con vật đại diện cho năm đó. Thông thường sẽ có 12 con giáp đại diện theo thứ tự là: Tí, Sửu, Dần, Mão, Thìn, Tị, Ngọ, Mùi, Thân, Dậu, Tuất, Hợi. Các cung hoàng đạo ở hầu hết các quốc gia đều giống với cung hoàng đạo của Trung Quốc, nhưng một số loài động vật lại khác ở một số quốc gia.
Cung hoàng đạo của Việt Nam giống với cung hoàng đạo của Trung Quốc ngoại trừ con vật thứ hai là Trâu thay vì Sửu và con vật thứ tư là Mèo thay vì Thỏ. Hay trong cung hoàng đạo Thái Lan không có Rồng mà thay vào đó là Naga, một con quái vật thần thoại trông giống con rắn khổng lồ.
Ý nghĩa của ngày tết Nguyên Đán
Tết Nguyên Đán là thời điểm giao thoa giữa năm cũ và năm mới
Tết Nguyên Đán được xem như là một cột mốc, đánh dấu sự giao thoa giữa năm cũ và khởi đầu của một năm mới.
Vào ngày này, chúng ta thường đánh giá lại một năm mới những kỉ niệm, những thành công và thách thức đã trải qua trong vòng 1 năm đầy biến động. Qua đó rút ra những bài học từ năm cũ, đặt ra những mục tiêu những dự định và kế hoạch cho năm mới.
Theo quan niệm của người Việt Nam tin rằng việc bắt đầu năm mới với tinh thần lạc quan, tích cực sẽ mang lại may mắn và thành công cho bản thân và gia đình trong năm tiếp theo.
Tưởng nhớ ông bà tổ tiên bằng việc thờ cúng
Dịp Tết cũng là thời điểm quan trọng để chúng ta tưởng đến ông bà tổ tiên thông qua việc thờ cúng. Trong những ngày tết âm lịch, việc thờ cúng ông bà tổ tiên mang theo hy vọng nhận được sự bảo trợ và phù hộ những điều tốt lành nhất cho gia đình.
Gia đình đoàn tụ
Tết Nguyên Đán là dịp để các thành viên trong gia đình sum họp và đoàn tụ sau những tháng ngày xa quê hương. Đây là thời điểm quý báu để những người trong gia đình cùng nhau chia sẻ những câu chuyện vui buồn và cùng nhau thưởng thức những món ăn truyền thống của ngày tết.
Những hoạt động truyền thống trước ngày tết Nguyên Đán
Mọi người thường bắt đầu chuẩn bị cho năm mới trước dịp tết một tuần hoặc nửa tháng trước. Vào một tuần trước ngày tết Nguyên Đán, người ta thường bắt đầu chuẩn bị đồ Tết, dọn dẹp và trang trí nhà cửa, cúng ông táo,…
Những hoạt động truyền thống được thực hiện trong những ngày này mang ý nghĩa rằng “tạm biệt cái cũ và đón chào cái mới”.
Mua sắm đồ mới
Giống như mùa Giáng sinh, mua sắm là hoạt động chính của dịp Tết Nguyên Đán. Vào những ngày cận tết, có rất nhiều phiên chợ đường phố đón Tết. Người ta mua rất nhiều thứ, bao gồm quần áo mới, quà tặng người thân, thực phẩm, đồ ăn nhẹ, câu đối xuân, đèn lồng, pháo hoa,….
=>> Tham khảo bài viết Gợi ý 9 món quà tết cho bố mẹ ý nghĩa, thiết thực nhất năm 2024
Cúng đưa ông táo về trời
Cúng ông táo về trời là một phong tục rất lâu đời. Vào ngày 23/12 Âm lịch hàng năm, theo truyền thống, Táo quân sẽ lên đường đi báo cáo hàng năm về mọi hoạt động trong gia đình cho Ngọc Hoàng trên trời. Theo báo cáo, Ngọc Hoàng sẽ quyết định phù hộ hay trừng phạt gia đình đó trong năm mới.
Vì thế, người ta chuẩn bị thật nhiều đồ vàng mã để tỏ lòng biết ơn đến ông táo. Đồng thời mong muốn được ngài sẽ nói những điều tốt lành về gia đình mình với Ngọc Hoàng, cũng như thay mặt họ cầu chúc một năm mới an lành, thịnh vượng,…
Dọn dẹp nhà cửa
Theo truyền thống, các gia đình phải dọn dẹp nhà cửa trước khi bắt đầu năm mới. Việc này được gọi là “quét bụi”. Từ “bụi” trong tiếng Trung là từ đồng âm với từ “cũ”. Do đó việc dọn dẹp nhà cửa mang ý nghĩa xua đuổi những điều xui xẻo của năm trước để bắt đầu một khởi đầu mới cho năm tiếp theo.
Tảo mộ ông bà tổ tiên
Vào những ngày gần Tết Nguyên Đán, có một phong tục truyền thống quan trọng được gọi là “tảo mộ ông bà”. Trong dịp này, con cháu trong gia đình sẽ tập trung về nghĩa trang, nơi yên nghỉ của ông bà tổ tiên, để làm sạch và thăm viếng mộ của họ. Hành động này không chỉ là việc làm vệ sinh mộ mà còn thể hiện lòng kính trọng và tri ân sâu sắc của con cháu đối với những người tiền bối, cha mẹ và tổ tiên đã ra đi.
Gói bánh chưng bánh tét
Khi Xuân về, những hàng quán ven chợ nhộn nhịp với các sạp bày bán lá dong, lá chuối và ống nứa, những vật liệu không thể thiếu cho việc gói bánh ngày Tết. Bánh chưng và bánh tét là 2 loại bánh không thể thiếu trong ngày tết Nguyên Đán.
Ở một số vùng miền, truyền thống gói bánh vẫn được duy trì cho đến ngày nay. Trước ngày Tết, các gia đình trong dòng họ hoặc hàng xóm tụ tập lại, cùng nhau gói bánh, luộc bánh và chia sẻ những câu chuyện thú vị xuyên suốt đêm dài.
Thờ cúng tổ tiên
Việc cúng tổ tiên là một trong những phong tục dân gian quan trọng nhất trong ngày Tết Nguyên Đán. Đó là một cách thể hiện sự tôn trọng và lòng mộ đạo với ông bà tổ tiên. Ngoài ra, linh hồn tổ tiên được cho là sẽ bảo vệ con cháu và ban phước lành cho họ may mắn và thịnh vượng trong năm mới.
Ở một số nơi, tổ tiên được thờ cúng vào trước đêm giao thừa. Trong khi ở những nơi khác, lễ cúng được thực hiện vào nửa đêm giao thừa. Ở một số vùng, người ta cúng tổ tiên tại nhà. Trong khi ở một số vùng khác, người ta đến thăm mộ tổ tiên và cúng dường. Lễ vật thường bao gồm thịt, gà, rượu, hương và giấy hương.
Ăn bữa cơm đoàn tụ kết thúc một năm với gia đình
Vào đêm giao thừa, các thành viên trong gia đình thường tụ tập và quây quần bên nhau, ăn cùng nhau một bữa cơm đoàn tụ thật ấm cúng. Bữa tối giao thừa hay còn gọi là tiệc đoàn viên là bữa tối lớn nhất và quan trọng nhất trong năm.
Các thành viên trong gia đình ngồi quanh chiếc bàn tròn và thưởng thức nhiều loại đồ ăn, đồ uống thơm ngon. Các món ăn được soạn lên trong mâm cơm cuối năm đều ẩn chứa những ý nghĩa đặc biệt khác nhau, chẳng hạn như món cá sẽ thể hiện cho tài chính dồi dào, bánh bao thể hiện cho sự giàu có, xúc xích thể hiện cho sự trường thọ,.
Lì xì phong bì đỏ
Sau bữa tối đêm giao thừa, phong tục truyền thống là lì xì phong bì bỏ cho các thành viên trong gia đình. Thông thường, người già sẽ tặng phong bao lì xì màu đỏ cho thế hệ trẻ, nhằm mục đích xua đuổi tà ma và tặng những lời chúc chân thành, may mắn. Người lớn tặng phong bao lì xì màu đỏ cho cha mẹ (người già) để chúc họ sức khỏe và trường thọ.
Thức đêm cùng gia đình
Đêm giao thừa có lẽ là đêm duy nhất trong năm cả gia đình thức khuya. Theo tín ngưỡng truyền thống, việc thức đêm này sẽ mang lại tuổi thọ cho cha mẹ, bạn thức càng lâu thì cha mẹ bạn càng sống lâu. Vào đêm này, mọi người thường ngồi quây quần, ăn vặt, trò chuyện, kể chuyện và chơi game để chờ năm mới đến.
Ngay cả khi mọi người ngủ quên, đèn trong nhà thường được bật suốt đêm. Điều này được cho là mang lại may mắn và ‘xua đuổi’ những hồn ma và linh hồn xui xẻo có thể ảnh hưởng đến vận may của năm mới.
Những hoạt động truyền thống trong những ngày tết Nguyên Đán
Ngày đầu tiên của ngày Tết Nguyên Đán tượng trưng cho một sự khởi đầu mới trong cuộc sống của mỗi người, mang lại những hy vọng về sự thịnh vượng, giàu có và hạnh phúc.
Một số người tin rằng những gì xảy ra vào ngày đầu tiên của năm mới sẽ ảnh hưởng đến những ngày còn lại của năm sắp tới. Vì vậy, có rất nhiều truyền thống và mê tín cho ngày này và một hoặc hai ngày sau đó.
Đốt pháo hoa ăn mừng
Vào lúc nửa đêm ngày đầu năm mới, việc đốt pháo hoa ăn mừng tượng trưng như một lời chào tạm biệt năm cũ và chào mừng năm mới sắp đến. Pháo lại được đốt vào lúc bình minh, được mọi người gọi là “pháo mở cửa”, chào đón một năm mới thịnh vượng.
Đi xông nhà
Ngay sau khoảnh khắc chuyển giao từ năm cũ sang năm mới, việc đầu tiên mà mọi gia đình thường làm là xông nhà. Người đứng đầu tiên bước chân vào ngôi nhà đó sẽ được coi là người xông đất.
Từ xa xưa, quan niệm truyền thống khuyến khích việc này và ưu tiên chọn người xông đất có tuổi hợp với tuổi của chủ nhà, với hy vọng sẽ mang lại một năm mới tràn đầy thuận lợi trong công việc, sức khỏe dồi dào và hòa thuận cho gia đình.
Lì xì phong bì dịp năm mới
Sau khi đốt pháo hoa ăn mừng dịp năm mới, mọi người thường bắt đầu chào nhau bằng những lời chúc bằng tin nhắn chúc mừng năm mới. Lì xì cho nhau với những phong bì đầy màu sắc với ý nghĩa chúc cho một năm mới sức khỏe bình an, tài lộc dồi dào.
Thăm người thân, bạn bè
Vào ngày đầu năm mới và những ngày tiếp theo, mọi người thường đi thăm hỏi những người thân yêu. Trước là họ hàng thân thiết, sau là họ hàng xa, bạn bè.
Một phong tục từ xưa là con gái đã lấy chồng không được phép về thăm nhà cha mẹ vào ngày mùng 1 Tết Nguyên Đán vì điều này được cho là sẽ mang lại điều xui xẻo cho cha mẹ.
Múa lân sư rồng
Múa lân hay múa rồng không còn là một hoạt động quá xa lạ trong những ngày tết đầu năm. Hoạt động này được xem là sẽ mang lại sự may mắn và thịnh vượng cho gia đình trong cả năm tiếp theo.
Lễ đón tết Nguyên Đán ở một số quốc gia khác
Ngày tết Nguyên Đán được tổ chức theo truyền thống ở các nước Đông Á, đặc biệt là ở Trung Quốc và các nước khác chịu ảnh hưởng của văn hóa Trung Quốc như Việt Nam, Hàn Quốc, Singapore, Malaysia và Indonesia.
Tết Nguyên Đán có thể được gọi bằng nhiều tên khác nhau ở các quốc gia và cộng đồng Đông Á khác nhau. Tuy nhiên ngày tết vẫn được tổ chức vào cùng một ngày và những ngày lân cận với các hoạt động truyền thống tương tự.
Trung Quốc
Ở Trung Quốc, Tết Nguyên Đán được gọi là Tết Nguyên Đán hay ‘Lễ hội mùa xuân’ (Chunjie) của Trung Quốc. Lễ kỷ niệm truyền thống kéo dài trong 16 ngày, bắt đầu vào đêm giao thừa và kết thúc bằng Lễ hội đèn lồng.
Các hoạt động chính của Tết Nguyên Đán bao gồm trang trí, ăn bữa tối đoàn tụ, đốt pháo và pháo hoa, tặng phong bì đỏ và các quà tặng khác. Món ăn truyền thống năm mới của Trung Quốc bao gồm bánh bao, bánh gạo và cá.
Hàn Quốc
Ở Hàn Quốc, Tết Nguyên Đán được gọi là Seollal. Lễ hội kéo dài 3 ngày tập trung vào việc đoàn tụ gia đình, ẩm thực và tưởng nhớ tổ tiên. Trong lễ hội, nhiều người Hàn Quốc mặc trang phục truyền thống Hàn Quốc gọi là hanbok và thực hiện các nghi lễ tổ tiên, thờ cúng người lớn tuổi và ăn các món ăn truyền thống như tteokguk (súp với bánh gạo cắt lát) và jeon (bánh xèo).
Thái Lan
Mặc dù Tết Nguyên Đán không phải là ngày lễ quốc gia chính thức ở Thái Lan nhưng nó được tổ chức ở bốn tỉnh (Narathiwat, Pattani, Yala và Satun). Tết được tổ chức rộng rãi trên khắp Thái Lan, đặc biệt là ở những khu vực có đông người Hoa sinh sống, chẳng hạn như Bangkok.
Nhật bản
Nhật Bản thường ăn mừng Tết Nguyên Đán theo âm lịch truyền thống. Tuy nhiên, trong thời Minh Trị (1868–1912), chính phủ Nhật Bản đã áp dụng lịch Gregory (lịch tây) với năm mới bắt đầu vào ngày 1 tháng 1. Mặc dù ngày Tết Nguyên Đán không phải là một ngày lễ ở Nhật Bản nhưng các hoạt động ăn mừng vẫn có thể được nhìn thấy ở các khu phố Tàu.
Kết luận
Hy vọng với những thông tin mà mình chia sẻ, mình đã giúp bạn hiểu rõ hơn về nguồn gốc, ý nghĩa và những phong tục tập quán truyền thống trong ngày tết Nguyên Đán của Việt Nam. Hãy luôn theo dõi mình để đọc thêm nhiều bài viết hữu ích khác nhé.
